Zdj (M. Hałas) – Na szkoleniu z Analizy Funkcji i Trimmingu, Kraków, XII 2016
Analiza Funkcji (nazywana też Analizą Funkcjonalną) została z sukcesem zaadoptowana do zestawu narzędzi TRIZ na bazie osiągnięć Lawrenca D. Milesa, który odpowiadał za zakupy w General Electric w czasie niedoborów materiałowych II Wojny Światowej. Jego mottem było „Jeżeli nie można kupić części, należy dostarczyć jej funkcję.” Analiza Funkcji od początkowego poszukiwania zamienników rozwineła się do projektowania urządzeń i procesów technicznych, aż do systemów mniej powiązanych z techniką.
Modelowanie funkcji opiera się na kilku elementach. Zawsze istnieje nośnik funkcji, czyli komponent który powoduje daną funkcję. Funkcja zaś to działanie na obiekt – efektem funkcji jest zmieniony obiekt, na przykład przepompowana woda lub rysunek na papierze.
Rys. 1 Elementy Analizy Funkcji
TRIZ oprócz lokalizowania funkcji kładzie duży nacisk na wyszczególnianie korzyści, dlatego na rys. 1 wyszczególniona została także korzyść z funkcji – przemieszczona woda jest tam gdzie chcemy. Oceniając funkcje według ich korzyści, można podzielić je na kilka typów.
Rys 2. Sposoby oznaczania wybranych typów działań
Oto najprostszy przykład zobrazowania sytuacji problemowej Analizą Funkcji.
W sali konferencyjnej jest biała tablica z pisakami suchościeralnymi oraz flipchart z kartkami papierowymi. Na dole flipcharta znajduje się pojemnik z markerami permanentmymi, które wprawdzie wyraźnie piszą na papierze, jednak nie są ścieralne (rys 3).
Problem polega na tym, że ktoś mimowolnie używa permanentnego markera do białej tablicy. Nie pomagło przypominanie, by nie zamieniać pisaków, a specjalnie kupiony płyn do czyszczenia tablic ciągle gdzieś ginął.
Rys. 3 Rozpisanie sytuacji językiem Analizy Funcji (przykład od Karen Gadd „TRIZ for Engineers”)
Język modelowania pozwala nam łatwiej zauważyć możliwości, które umykają gdy tylko patrzymy na faktyczną rzeczywistość. Henryk Altszuller, twórca TRIZ udowodnił doświadczalnie, że skomplikowany język szczegółów sytuacji skutecznie ogranicza pomysłowość. Potrzebujemy wznieść się ponad szczegóły do języka modelu, aby tam dojrzeć to, co mieliśmy przed oczami, ale nie potrafiliśmy dostrzec.
Doświadczenie Altszullera: dwie grupy były pytane o pomysły zmierzenia temperatury owada. Jedna grupa otrzymywała szczegółowe informacje o dorosłym osobniku kwieciaka jabłkowca anthonomus pomorum. Przytłoczeni precyzyjnymi szczegółami uczestnicy tej grupy w dużo mniejszym stopniu potrafili znaleźć rozwiązanie, na które szybko wpadała inna grupa, której powiedziano tylko, że potrzebujemy zmierzyć temperaturę funkcjonowania jakiegoś małego owada. Uczestnicy grupy drugiej w ciągu minuty dopytywali czy dysponujemy większą ilością takich owadów. Zwykłym termometrem łatwo i precyzyjnie można zmierzyć przecież temperaturę większej ilości owadów zebranych w naczyniu. Ten fakt umykał nawet wybitnym naukowcom gdy byli uczestnikami grupy pierwszej, ponieważ ich umysły były rozproszone konktretnymi szczegółami.
Wracając do przykładu sali konferencyjnej, dzięki modelowaniu Analizą Funkcji łatwo możemy dostrzec, że wykluczenie z sali nośnika funkcji niekorzystnej, czyli permanentnych markerów usunie nam całą niekorzystną funkcję w postaci pobrudzonej tablicy. Taka propozycja zgodna jest z zasadami Trimmingu. Trimming, to nic innego jak upraszczanie systemów na bazie Analizy Funkcji. Najprostszym sposobem (spośród sześciu) jest właśnie usunięcie nośnika funkcji niekorzystnej.
Co jednak zrobić, abyśmy mogli cieszyć się z wyraźnych napisów i rysunków na flipcharcie bez przeznaczonych do tego markerów? Pisaki suchościeralne na papierze gorzej się spisują, ponieważ papier wchłania tusz.
Można tu wesprzeć się pomysłowością inspirowaną przez zasoby. Spośród zasobów bezpośrednich są pisaki i papier. Szybkie sprawdzenie możliwości pisaków jest rozwojowe. Niektóre pisaki suchościeralne o wiele lepiej piszą na papierze niż inne. Papier okazuje się także być obiecujący – istnieją gatunki papieru powlekanego (woskowanego), który praktycznie nie wchłania płynów, zachowując się niemal jak tablica suchościeralna. Oznacza to jednak możliwość utraty informacji – przypadkowo można zetrzeć sporą część śladu zostawianego przez pisak.
W zależności która ścieżka wyda nam się w tej konkretnej sytuacji bardziej korzystna możemy zmienić pisaki, papier lub jedno i drugie. Warto pamiętać, że istnieją także inne systemy dające nam konkretne funkcje w danym przypadku. Można zrezygnować zupełnie z flipcharta utrwalając treści z tablicy suchościeralnej poprzez fotografowanie smarfonem, lub stałym systemem z kamerą. Istnieją zestawy dwóch tablic które można odsuwać w górę (znacząco zwiększa to powieszchnie do pisania – to korzyść flipcharta z wieloma kartkami) przy czym można mieć na oku tablicę odsuniętą pod sufit.
Istnieją także interaktywne tablice wyświetlające napisy (użyta zasada nr 28 spośród http://web39.alante.pl/40zasad/ ) zamiast fizycznego nanoszenia tuszu, choć ich przydatność nie zawsze góruje nad niekorzystnymi funkcjami.
Więcej o Analizie Funkcji i Trimmingu przeczytasz w naukowym artykule dr Anny Boratyńskiej-Sala.
Michał Hałas